به توصیه هایی که درباره شغل و اقتصاد منزل است بیشتر دقت کنید

همسرداری

نوشته استاد ابراهیم امینی

همسرداری

• پیشگفتار
• اهداف ازدواج
• نخستین وظیفه زن و شوهر
• مذاکره و تفاهم
• در کسب استقلال بکوشید
• شوهرداری
• همسرداری
• وظیفه مرد در تکامل همسر
• مرد نیاز به محبت دارد
• زن نیز محبت می‌خواهد
• احترام به شوهر
• احترام به همسر
• زن و شکایت‌های آزار دهنده
• مرد و شکایت‌های بی‌فایده
• اخلاق خوش همسر
• اخلاق خوش شوهر
• زن و توقعات بی‌جا
• بهانه‌جویی‌های مرد
• شوهرت را دل‌داری بده
• دل‌جویی از همسر
• خانم محترم! سپاس‌گزار باش
• آقای محترم! سپاس‌گزار باش
• خانم محترم! عیب‌جویی نکن
• آقای محترم! عیب جویی مکن
• خانم محترم! از غیر شوهرت چشم بپوش
• آقای محترم! از غیر همسرت چشم بپوش
• به حرف بدگویان گوش ندهید
• به حرف بدخواهان ترتیب اثر ندهید
• حجاب اسلامی
• لغزش‌های شوهرت را ببخش
• آقای محترم! لغزش‌های همسرت را نادیده بگیر
• مراقبت از شوهر
• مراقبت از همسر
• خروج از منزل و اجازه شوهر
• آرایش برای شوهر
• آراستن برای همسر
• پرستاری از شوهر
• پرستاری از همسر
• در برابر عصبانیت شوهر چه باید کرد؟
• کتک زدن ممنوع
• خشم و عصبانیت همسر
• لزوم وفاداری در همه حال
• آقای محترم! به همسرت وفادار باش
• قهر نکنید
• راز نگه‌دار باشید
• خانم‌های بدبین
• مردان بدبین
• اگر خیانت زن به اثبات رسید
• با شغل شوهرت بساز
• شغل بانوان
• اگر ناچارید در غربت زندگی کنید ...
• اگر در خانه کار می‌کند ...
• به پیشرفت شوهرت کمک کن
• به ترقی همسرت کمک کن
• رضایت شوهر یا مادر
• سرگرمی‌های مرد
• خویشان شوهر
• مادر خانم
• سرپرست خانواده
• مدیریت شوهر را پذیرا باشید
• هزینه‌های خانواده
• اقتصاد در خانواده
• امین خانه
• خانه‌داری، نظافت در خانه
• منزل مرتب
• تهیه غذا
• کمک مرد در کارهای خانه
• زود آمدن شوهر به منزل
• مهمان‌داری
• بهره‌بری از اوقات فراغت
• بزرگ‌ترین ثمره ازدواج
• بارداری و زایمان
• تربیت فرزند
• کمک شوهر در بچه‌داری
• تغذیه و بهداشت کودک
• مرد و تعدد همسر
• اختلاف در بچه‌دار شدن
• خودخواهی بزرگ‌ترین عامل اختلاف
• طلاق

روزه و خودکنترلی
نویسنده: محمدحسین قدیری
مقدمه

مهار کردن خود و مدیریت نفس، یکی از اساسی ترین مفاهیم اخلاقی و از مهمترین آموزههای ادیان و روان شناسی معاصر است. اساس نیاز به کنترل و مدیریت خود آن است که همواره در مسیر زندگی "خواست نفس" با "مصلحت" انسان سازگار نیست. این ناسازگاری موجب میشود که انسان نفس خود را که مرکز خواسته است "کنترل و مدیریت" نماید. خواستههای نفس به دو شکل "گرایش" و "گریز" تجلی میکند، یعنی گاهی به چیزی علاقمند میشود و آن را طلب مینماید و گاهی از چیزی متنفر میشود و آن را رد میکند. ازآنجا که همواره خواست نفس با مصلحت انسان، سازگار نیست، متأسفانه گاهی نفس چیزی را میطلبد که موجب فساد و تباهی اوست و گاهی چیزی را رد میکند که به مصلحت اوست. کنترل خود، شیوهها و تجلیهای مختلفی مثل حلم، صبر، حیا، کظم غیظ، عفت و ... ادامه دارد. فرد با این شیوهها در برابر تکانهها، انگیزههای آنی و ناپخته و وسوسههای نفس، مقاومت میکند و آنچه را ناهنجار باشد ترک میکند، هرچند که مطابق میلش باشد و از سوی دیگر آنچه را بنهجار باشد، را انجام میدهد، هرچند مخالف طبعش باشد.1
با توجه به آنچه گذشت روشن میشود که نیاز به خویشتن داری یک میل فطری و همه پسند و افراد تشنهی راههای رسیدن به این مهارت و هنر هستند. در علم مدیریت، تربیت، اخلاق، دین و... از خویشتن داری و راههای "آموزش و پرورش" این مهارت سخن به میان آمده است. در این نوشتار ما بر آموزه قرآن درباره خویشتن داری تأکید داریم و آن این که روزه سبب خویشتن داری میشود در اینجا دنبال بررسی این حقیقت هستیم که در فرهنگ روزه داری و روزه داران، چه مؤلفههایی"تبدیل کننده"، "تسریع کننده" و "تسهیل کننده" خویشتن داری هستند و ما باید با توجه به فرهنگ روزه چه عواملی را مورد توجه قرار دهیم تا قدرت خویشتن داری ما افزایش یابد.

ویژگیهای خویشتن داری
1. خویشتن داری مفهوم عامی است که شامل صبر، کنترل خویش، بازداری احساسات و تکانهها در مواقع لزوم، به حاشیه بردن خواستههای بی منطق و برجسته ساختن عقل و راهنمای درونی میشود و به همین دلیل عامل شادکامی و کامیابی است.
2. در فرهنگ اسلامی افراد در برابر یکدیگر بی تفاوت نیستند و باید همدیگر را در خویشتن داری و کارهای نیک (نه کار بد و انحرافی) کمک کنند تا افراد علاوه بر خود کنترلی، "دیگر کنترلی شبکهای" داشته باشند. آیهی }تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان{2 و }تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر{3 بر همین حقیقت اشاره دارند. البته بار اصلی کنترل، متمرکز بر خود فرد باید باشد.
3. " مهارت خویشتن داری" یکی از ابعاد مهم هوش هیجانی4 است و هوش هیجانی نقش زیادی در موفقیت مادی و معنوی دارد.
4. آموزش و پرورش مهارت و هنر خویشتن داری مورد تأکید کارشناسان علوم رفتاری و دانشمندان تربیتی و اخلاقی عرفانی است.
5. کسانی که خویشتن دار نیستند و به راحتی دستخوش تکانهها5 میشوند و با انگیزههای آنی و عدم بینش کافی دست به کاری نسنجیده میزنند. از نقص بزرگی رنج میبرند؛ چرا که توانایی تنظیم و کنترل هیجانها و تکانه ها، مبنای "اراده"، شکل گیری "شخصیت سالم" و عامل بروز رفتار بهنجار است.6
6. خویشتن داری7، مطلوبیت ذاتی دارد، بنابراین میل به کنترل خود، امری غریزی و همه پسند است. به همین دلیل قرآن برای آن دلیل نیاورد و آن را هدف غایی و پاداشی که کامیابی نهایی در آن است، برشمرده و فرموده است روزه بگیرید تا خویشتن دار شوید.
7. افراد خویشتن دار که بر غرایز و امیال خود تسلط بیشتری دارند از " جذابیت بین فردی و معنوی" بالایی برخوردارند.8 زندگی هدفمند دارند و رفتارشان قابل پیش بینی است. از سوی دیگر، خویشتن داری آنها منبع احساس ارزشمندی، خودکارآمدی و تأیید اجتماعی شان محسوب میشود.
8. سطوح کنترل در خویشتن داری دینی(تقوا) دایرهاش گسترده تر از غیر دینی است چون سطح شناخت، رفتار، احساس، جسم، هیجان، روابط بین فردی، تجسم ذهنی و روح را در برمیگیرد.
9. خویشتن داری دینی با توجه به مراتب دینداری و بندگی، قوت و ضعف و مراتب دارد.
10. خویشتن داری و خود مهار گری با زندگی هدفمند، با معنا و موفقیت لازم و ملزوم هستند.
11. اسلام دستورات جامع دین را به طور عام و روزه را به طور خاص سبب خویشتن داری و رستگاری میداند.
12. بین روزه و ریاضت نفس و خویشتن داری، "رابطه علی و معلولی" وجود دارد.
13. در روزه سخن از کنترل است ولی در ریاضت اغلب سرکوب کردن.
14. کارشناسان صحت روان، مشاوران و روان درمانگران، "آموزش و پرورش" مهارتهای خودکنترلی و خویشتن داری را برای سه حوزه صحت و سلامت روان یعنی: پیشگیری، درمان و باز آفرینی9 ضروری میداند.
15. هستهی اولیه اعتماد بنفس، اداره و کنترل خود در سالهای اول زندگی (تولد تا سه سالگی) شکل میگیرد. کودکان دو تا سه ساله به تدریج تمایل دارند مستقل باشند، راه بروند، شیئی را نگه دارند یا رها کنند، و خودشان کارهای خودشان را انجام دهند و احساس غرور کنند. کودک در این سنین میتواند درجاتی از تصمیمگیری و ارادهی خودمختار را تجربه کند. اگر والدین مانع نشان دادن استقلال او شوند و او را ناکام کنند، کودک احساس خودباوری و شرم در ایجاد ارتباط با دیگران را در خود پرورش میدهد مراقبت های افراطی یا بیتوجهی تفریط گونه به این ویژگیهای کودکان در این سنین سبب انهدام سازمان خود کنترلی فرد میشوند 10 . پدر و مادر و مربیان باید کودکان را با تمرینهای صبر آموزی منظم، مستمر، متعادل و متناسب برای اداره کردن این سازمان پرورش و آموزش دهند.

روزه و خویشتن داری11
براساس "نظام علی و معلولی " ریاضت و روزه سبب تقویت اراده و خویشتن داری میشود . به همین دلیل ادیان و آیینهای مختلف برای رسیدن به خودکنترلی اعتماد بنفس ، ارادهی قوی و رشد معنوی، کم و بیش نوعی ریاضت، تمرین و مبارزه با نفس و شهوت و خشم را توصیه میکند.
اگر چه روزه داری اسلامی تنها به کنترل شهوت و شکم خلاصه نمیشود، اما همین کنترل را بسیاری از مکاتب و آیینها دست کم نمیگیرند. در آیینهای مختلف افرادی که میخواهند اراده خود را قوی کنند برنامههای ریاضت و سخت گیری بر غرایز و خواستههای جسمانی(خوردن ، آشامیدن، خوابیدن و شهوترانی جنسی) را جزء زندگی خود قرار میدهند به عنوان مثال یوگای پاتانجلی هشت مرحله دارد که برخی از این مراحل شامل تسلط بر طمع، تسلط بر هرگونه وابستگی، قناعت، کنترل و تنظیم ارگانهای حسی، تسلط بر لذت جنسی و ریاضت است.12براساس آموزههای دین اسلام انسان میتواند با برنامهای جامع به تدریج و با توجه به ارضای نیازهای فطری و غریزی بدون سرکوب آنها سبب رشد خویشتن داری شود شرح حال بزرگان عرفان و اخلاق اسلام گواه این ادعاست.
برخی از روزهها و ریاضتهایی که در خارج از دین و شرع مطرح است، اگر چه ممکن است از جهتی مانند روزه براساس رابطه علی و معلولی ، به شکل رشد کاریکاتوری سبب تقویت خودکنترلی و خویتنش داری شوند، اما چون سبب رشد "تمام ابعاد شخصیت"نمیشوند در این بحث و بررسی مقصود ما نیستند. ریاضتها و روزههایی مثل روزه سکوت، روزه درمانی طبی، گرسنگی اجباری، نوعی خودکنترلی و خویشتن داری، در انسان ایجاد میکند و سبب تقویت اراده و تسلط بر نفس، هوس و تکانهها میشوند ، اما از جهات مختلفی مانند روزهی ماه مبارک رمضان جامع نیستند.
برنامه روزه داری ماه مبارک رمضان از دو دیدگاه دینی و روانشناختی قابل بررسی است. از منظر دینی روزه سبب تقوا و خویشتن داری میشود ( کتب علیکم الصیام... لعلکم تتقون). از دیدگاه روان شناسی ، "کنترل" خواستهها، انگیزهها، غرایز، لذتها و خوشیهای آنی که توأم با بینش کافی است، عامل مهمی در رویارویی با ناکامیهای زندگی، تقویت اراده، احساس کارآمد و ارزشمند بودن است.

فرق روزه با ریاضت
الف) خدا محوری: اغلب ریاضتها انسان محور هستند انگیزه و هدفها مقدس و خدایی نیست و به زندگی دنیوی نگاهی غایی دارند.
ب) جامع نگری: ریاضتهای غیر دینی برای همهی ابعاد رشد و شخصیت انسانی برنامه ندارند.
ج) متناسب با شرایط و احوالات:روزه ماه مبارک رمضان شرایط و حالات و ورحیات انسانی، دوران رشد، سلامت و بیماری جنسیت و شرایط آنها مثل ایام قاعدگی، سن تکلیف متفاوت دختر و پسر را در نظر دارد.
د) اصل تدریج ، تمرین و تسهیل: روزهی ماه مبارک رمضان با تمرین تدریجی و تسهیلی و آموزش شروع میشود تا این که در سن بلوغ رمینهی روزه گرفتن از نظر روانشناختی و رفتاری و عاطفی پدید میآید.
ه) مثلث سه بعدی نگرش: روزهی ماه مبارک رمضان یک تمرین صرفاً رفتاری نیست؛ بلکه در چهارچوب و برنامهی جامع نگرش دینی قرار دارد؛ در "بعد رفتاری" ، مدت زمان شروع و ختم آن لحاظ شده است. در "بعد شناختی" ، هدفمندی و افزایش بینش با تلاوت قرآن و دعاها شکل میگیرد و در "بعد عاظفی" ، رابطه محبت آمیز انسانها با هم مثل محبت به بزرگسالان، کودکان ، همسایهها و فقرا و همچنین رابطه انسانها خداوند برجسته است در مجموع مثلث رفتاری، شناختی و عاطفی، زمینه ساز و تسهیل گر رسیدن انسان به ملکه خویشتن داری و خودکنترلی است.
و) نیت و اگاهی: روزهی اسلامی عادت رفتاری خشک نیست، "نیت" و "شناخت" نقش کلیدی در روزهی دینی دارد.
ز) احساس مسؤلیت متقابل: در روزهی اسلامی ، روزه داران نسبت به همدیگر وظیفه دارند تا به خود کنترلی یکدیگر کمک کند. همنوایی اعضای خانواده و جامعه اسلامی، "نفوذ اجتماع اسلامی"13، تعاون در روزه گیری، تشویق افراد، نهی از منکرات مرتبط به روزه و خویشتن داری و در کل مجموعه بازدارنده و تسهیل گرهایی که دین در برنامه روزه خود دارد سبب تحقق خویشتن داری میشود.
ح) ضرر به جسم ممنوع: برای رسیدن به قدرت خودکنترلی ما حق نداریم غرایز خود را سرکوب کنیم و یا به جسم ضرر بزنیم.
ط) روشهای مشروع: در روزهی اسلامی برای رسیدن به خویشتن داری تنها باید از روشهای مورد قبول عقل و شرع کمک بگیریم.
ی) نتایج مشروع: نتایج روزهی اسلامی که همان تقویت خودکنترلی و اراده است باید در راه مشروع هزینه شود و ما را به کمال دنیوی و اخروی برساند.

خویشتن داری دینی و روان شناختی
خودکنترلی در روان شناسی به توانایی کنترل بر رفتارهای تکانشی14 از طریق مهار امیال فوری و کوتاه مدت اشاره دارد و رسیدن به توان کنترل تکانه مسئلهای مهم در بالندگی شخصیت فرد و یک شرط مهم اجتماعی است. زیرا فرد برای رسیدن به اهداف خود، گاهی باید از برخی لذتها و انگیزهها چشم پوشی کند. خودکنترلی تا حدود زیادی مشابه "مرابطه"15است که در اخلاق و عرفان از آن بحث میشود . برنامه خود تربیتی (مرابطه) از نگاهی شامل مشارطه، مسارعه، مراقبه، معاتبه و معاقبه است.

مراحل یاد شده بیان اجمالی خود تربیتی یا خود کنترلی است. بزرگان عرفان در بحث مراحل سیر و سلوک، این مرحله را بسط و تفصیل دادهاند. این مراتب و مراحل را باید در روزهداری مو به مو از سحر تا سحر روز بعد انجام دهیم تا روزهدار واقعی به حساب آییم.
سؤال: اگر روزه خودکنترلی را افزایش میدهد پس چرا اغلب بعد از ماه مبارک تغییر چندانی نمیکنیم؟
پاسخ: این امر دو دلیل عمده دارد؛ اول این که ما اغلب به روزه عوام (پرهیز از مبطلات روزه) اکتفا میکنیم و روزه ما به فکر و قلب و جوانح نمیرسد و نسبت به بسیاری از پتانسیلهای روان شناختی که در روزه تسهیل کنندهی خویشتن داری است بی توجه هستیم، دوم این که بعد از افطار زحمت خود را با اشباع شهوات و پرخوری از بین میبریم. در واقع روزه گرفتن یک طرف دیگر آن پاسبانی از خویشتن داری و مراقبت از آن است تا از آفات مصون بماند.
در فرهنگ اسلامی روزه داری و روزه داران ، مؤلفه های "تبدیل کننده" ، "تسریع کننده" و یا "تسهیل کننده"ای وجود دارد که سبب پرورش و رشد و یا ایجاد ملکهی خویشتن داری در "تمام سطوح شخصیت" میشود و ما باید با توجه به فرهنگ روزه و روزداران موفق اسلامی عواملی را مورد توجه قرار دهیم تا قدرت خویشتن داری ما و فرزندان و متربیان افزایش یابد.

روش های خود کنترلی
نیروهای روانشناختی روزهداری که سبب تقویت خودکنترلی میشوند بسیار حائز اهمیتاند و به شرح برخی از آنها میپردازیم:
الف) شکل دهی و عادت دهی: یکی از نیروهای روانشناختی که در فرهنگ روزهداری وجود دارد و سبب تمرین و تشکیل گام به گام خویشتن داری میشود، تکنیک "شکل دهی" است. در این شیوه رفتارهایی که شباهت (هرچند اندک) به رفتار مطلوب دارند آن قدر تشویق و تقویت میشود که به تدریج آن رفتار به طور کامل به وجود آید. تطبیق این روش با روزه مقصود را روشنتر خواهد کرد . با روش شکل دهی مقدار، دوام و شدت رفتار را میتوان به میزان دلخواه تغییر داد. روایات متعددی ما را تشویق کردهاند تا از " تکنیک شکل دهی " برای تمرین دهی و عادت دهی کودکان و نوجوانان به خویشتن داری، کمک بگیریم، به عنوان مثال در روایتی از امام صادق علیه السلام میخوانیم ، ما کودکانمان را در " هفت سالگی" به روزه گرفتن به اندازهای که توان آن را دارند، نصف روز، بیشتر یا کمتر "توصیه و تشویق" میکنیم، هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنها غلبه کرد افطار میکنند، تا به روزه "عادت کنند" و توان روزهداری بیابند. شما کودکانتان را در "نه سالگی" به روزه گرفتن به هر اندازه که میتوانند توصیه کنید؛ هرگاه تشنگی بر آنها غلبه کرد افطار کنند.16

نکات تربیتی و روان شناختی حدیث
استفاده از "عادت دهی" در قالب برنامه و اصل " تدریج" و "تسهیل" بسیار دقیق و ظریف است. در آموزش روزه نباید انتظار داشت کودک با دو چند روزه روزه داری به این عمل عادت کند؛ بلکه ایجاد عادت فرایندی طولانی است، به همین جهت امام علیه السلام شروع این آموزش را از نه سالگی معین کرده است که " شش سال" تا سن بلوغ (پسران ) فاصله دارد.
در آموزش روزه باید توانایی جسمانی کودک را در نظر گرفت و متناسب با آن ، از کودک انتظار روزه داری داشت. از این رو امام علیه السلام میفرماید: تا آنجا که " تاب وتوان" آن را دارند . روزه بگیرند، اما هرگاه تشنگی یا گرسنگی بر آنها غبله کرد افطار کنند. به تدریج که توانایی کودکان بیشتر میشود، مدت بیشتری را روزه میگیرند. این تمرین ادامه مییابد تا جایی که بعد از چند سال به راحتی میتوانند روزه کامل بگیرند.
کودکان با تمرین روزه داری، توانایی روزه داری را به دست میآورند، در روایت آمده " حتی یتعودوه و یطیقوه" تا این که با عادت ، توانایی لازم را کسب کنند. این بدان معناست که توانایی روزه داری تنها وابسته به "رشدجسمانی" نیست، بلکه علاوه بر آن، وابسته به "عادت" نیز هست، چه بسا افراد بزرگسالی که به لحاظ جسمانی قویاند، اما توانایی روزه داری ندارند؛ زیرا به انجام آن عادت نکردهاند. سعدی در گلستان داستانی به شرح ذیل نقل میکند که مؤید این مطلب است:
دو درویش خراسانی ، ملازم صحبت یکدیگر سفر کردندی. یکی ضعیف بود که هر بدو(اول شب) شب افطار کردی و دیگر قوی که روزی سه بار خوردی. اتفاقاً بردر هشری به تهمت جاسوسی گرفتار آمدند . هر دو را به خانهای کردند و در به گل بر آوردند . بعد از دو هفته معلوم شد که بی گناهند . در را گشادند . قوی را دیدند مرده و ضعیف جان به سلامت برده. مردم درین عجب ماندند حکیمی گفت: خلاف این عجب بودی . آن یکی بسیار خوار بوده است، طاقت بینوایی نیاورد به سختی هلاک شد وین دگر خویشتن دار بوده است لاجرم بر عادت خویش صبر کرد و به سلامت ماند.
چو کم خوردن طبیعت شد کسی را
چو سختی پیشش آید سهل گیرد
وگر تن پرور است اندر فراخی
چو تنگی بیند از سختی بمیرد17

توصیه های تربیتی - روان شناختی:
گره زدن روزه داری به خاطرههای دلنشین ، همنشینی و همنوایی با گروه همسالان روزه دار، استفاده از نرم افزارهای مذهبی دیدن فیلم و کارتون درباره روزه ، ایجاد فضای روان شناختی مثبت از اجر و ثواب، ارائه الگویی کودکانه و شادمانه، تشویق های کلامی و غیر کلامی روزه های سر گنجشکی و تلقین والدین ، کودکان را در موفق شدن گام به گام در این تمرین های خودداری کمک میکند. رعایت دو اصل تدریج و آسان گیری برای عادت دهی نکته روانشناختی دقیقی است که باعث میشود برنامه خویشتن داری به شکل موفقیت آمیزی پیش رود.

یک تحقیق
روانشناسی به نام والتر میشل آزمایشی را بر روی کودکان چهارساله انجام داد او به کودکان پیشنهاد کرد اگر بتوانند تا زمانی که او دنبال کاری میرود و بر میگردد صبر کنند دو عدد کلوچه جایزه میگیرند اما اگر نتوانند تا آن موقع صبر کنند فقط یک دانه کلوچه همین الان به آنها میدهد، بیتردید این آزمایش ذهن هر کودک چهار ساله را درگیر میسازد. ذهنی که نمونهای کوچک از نبرد همیشگی تکانه و مهار نفس، میل و خویشتن داری، کامروا سازی و صبر است. این که کودک کدام گزینه را انتخاب میکند میتوان به سرعت به شخصیت او پی برد و میتوان پیش بینی کرد کودک احتمالاً در مسیر زندگی خود به خط سیری را انتخاب میکند.
نتیجه: نتیجه آزمون این بود که بعضی از کودکان چهارساله توانستند برای مدتی حدود 20 تا 15 دقیقه دست به کلوچهها نزنند تا آزمونگر باز گردد آنها برای آنکه در این مبارزه مقاومت کنند چشمان خود را بستند تا مجبور نباشند کلوچه های وسوسهگر را نگاه کنند، سر خود را میان دستانشان میگرفتند ، با خود حرف میزدند ، آواز میخواندند، با دست و پایشان بازی میکردند یا حتی سعی میکردند بخوابند.
این گروه کودکان به عنوان پاداش دو کلوچه گرفتند و دیگران که تکانشی تر بودند و تحمل کمتری داشتند ، همان یک کلوچه را درست پس از آنکه آزمونگر اتاق را برای انجام کارش ترک کرد برداشتند . این آزمایش در کودکستانی در محوطه دانشگاه استانفورد صورت گرفت و از آنجایی که این تحقیق اساساً شامل فرزندان کارکنان دانشگاه استانفورد میباشد، دکتر والتر میشل ردپای همان کودکان چهارساله را تا زمان فارغ التحصیلی از لیسه دنبال کرد. تمایز این کودکان در نحوه کنار آمدن خود با این لحظات سرشار از خواسته ها و تمایلات به خوبی آشکار ساخت.
دوازده تا چهارده سال بعد زمانی که همین کودکان در نوجوانی در سن 18سالگی مورد ارزیابی قرارگرفتند تفاوت عاطفی، هیجانی و اجتماعی موجود میان گروه کودکانی که کلوچه را برداشته بودند و همسالان آنها که کامروا سازی خود را در خوردن کلوچه به تأخیر انداختند چشمگیر بود. کسانی که در سن چهارسالگی در مقابل وسوسه نقس مقاومت کرده بودند، در نوجوانی از نظر اجتماعی صالح تر، کارآمدتر و دارای قدرت ابراز وجود بودند و بهتر میتوانستند با ناکامی های زندگی دست و پنجه نرم کنند و بر اثر فشار روانی ابتکار عمل کمتر از دستشان خارج میشد در رویارویی با مشکلات به جای کنارکشیدن ، به استقبال چالش ها میرفتند آنان متکی به نفس بودند و در کارها از خود خلاقیت نشان میدادند اما حدود یک سوم کودکانی که کلوچه را برداشته بودند تعداد کمی از این خصوصیات را داشتند و از نظر روانشناختی نسبتاً مسأله دار بودند. آنان در نوجوانی خود را تماس های اجتماعی کنار میکشیدند ، لجوج و فاقد قدرت تصمیم گیری بودند . ناملایمات به آسانی موجب دلسردی آنها میشد. خودشان را موجودی بی ارزش میپنداشتند ، در مقابل فشار روحی نظم کار از دستشان خارج میشد به همه چیز بی اعتماد و آزرده خاطر بودند.
احتمالاً بروز حسد در آنان زیاد بوده و در مقابل بد رفتاری دیگران به صورت افراطی پاسخ میدادند که این کار موجب درگیری میشد . پس از گذشت چهارده سال هنوز نمیتوانستند کامرواسازی خود را به تاخیر بیاندازند.18
ب) ایجاد فضای روانشناختی مثبت: برنامه خود کنترلی ماه مبارک رمضان در هالهای از انرژی و فضای روانشناسی و معنوی مثبت قرار گرفته است. این انرژی مثبت با مناجاتها، زمینه سازی دو ماه قبل آن و بار هیجانی کلمات و روایاتی که در "فضیلت" روزها و شبهای این ماهها است بیان شده است. قبل از ورود به این ماه از لحاظ روانی زمینه سازی خوبی شده است و فرد از نظر روانی و عاطفی آماده است.
به عبارات زیر توجه کنید: ماه رجب، ماه اعتکاف، ماه حرام و موسم دعاست ماهی است که در زمان جاهلیت هم برای برآمدن حاجات خود منتظر این ماه مینشستند. رجب ماه امیر مؤمنان علیه السلام و ماه شعبان ماه رسول خدا صلی الله و علیه و آله وسلم و ماه رمضان ماه خدا است.19 در ماه مبارک رمضان در رحمت و بهشت خدا به روی بندگانش باز است و همه مهمان خدا هستند، شیطان در این ماه در غل و زنجیر است و این ماه پرفضیلتترین همه ماههاست چرا که شب قدر شب نزول قرآن در این ماه عزیز قرار گرفته است، همه این فضیلتها از نظر روان شناختی نقش تسهیل کننده برای پذیرش سختی خودکنترلی و روزه ماه مبارک میشود. برخی در ماه رجب و شعبان به دلیل همین فضای معنوی و روان شناختی روزه مستحبی میگیرند و حتی بسیاری از افرادی که روزه هم نمیگیرند گناهان و جرم را براساس "آمارها" کم میکنند.

توصیه های تربیتی - روانشناختی:
همان گونه که در علم برنامهریزی عصبی کلامی(ان. ال. پی) به اثبات رسده است کلمات به ویژه تمثیلات و تشبیهات" بار هیجانی" زیادی دارند و بر سیستم اعصاب ما اثر میگذارند. نوع کلماتی که در گفتگوی با دیگران و به ویژه خود (خودکنترلی و منولوگ) به کار میبریم اهیمت زییادی دارند. همچنین نوع کلماتی که دیگران در گفتگوی با ما دارند در روحیات ما اثر دارد به عنوان مثال وقتی کسی پیوسته به ما بگوید تنبل هستی و یا از پس کار بر نمیآیی حتماً بر ما اثر بد میگذارد. برای این که در برنامه خودکنترلی شرکت کنیم باید با به کارگیری کلمات اثر بخش نسبت به هدف و فضای کاری خود احساس مثبتی ایجاد کنیم و از کلمات منفی و مخرب و بد بینی(چه از خودمان باشد و چه از دیگران) اجتناب کنیم این امر در دیگر کنترلی و در پرورش خود کنترلی کودکان بسیار مؤثر است. با خواندن فضایل این ایام و روزها، شرکت در مجالس سخنرانی، دعا، زیارت و ... در ایام و شبهای ماه مبارک رمضان و همنشینی با افراد معنوی و با نشاط در ایجاد فضای روان شناختی مثبت به خود و خانواده به ویژه کودکان کمک کنیم.
ج) تصویر سازی ذهنی: تحقیقات علمی ثابت کردهاند تصویر سازی ذهنی سازنده و مثبت نقش زیادی در رسیدن به خواسته و هدف دارد.20 با توجه به تصاویر ذهنی مربوط به ماه مبارک فشار روزه برای قبول برنامههای خویشتن داری کم میشود. به برخی از تصاویر ذهنی که در دعاها و روایات این ماه نمود دارد توجه کنید. امام صادق علیه السلام میفرماید: ای روزه دار، در آن هنگام که روزه هستی خود را در دالان ورودی به آخرت ببین.21" بوی دهان" روزه دار پیش خدا از " مشک" هم خوشبوتر است، فرشتگان موکل برای روزه دار دعا میکنند. اگر کسی در روز گرمی روزه بگیرد و تشنه شود خدای سبحان هزار فرشته را موکل کند تا به " چهرهی" او دست بکشند و تا هنگام افطار به او بشارت دهند و هنگام افطار خداوند میفرماید: عجب " عطری"، و چه بوی خوبی داری فرشتگان من شاهد باشید که او را آمرزیدم. "در" بهشت و رحمت خدا باز است، شیطان در این ماه در غل و زنجیر است، گناهان "ذوب" میشوند، ماه رمضان "بهار" فقراست، ما به "مهمانی" خدا دعوت شدهایم.22
روزه، نماز، حج و عمره، زکات، احسان به برادران مؤمن و ولایت آل محمد صلی الله و علیه و آله و سلم هنگام مرگ فرد به صورت چهرههایی خوشبو، خوشرو و پاکیزه وارد قبرش میشود و عذاب را از هر سوی که آید، دفع میکنند.23(تجسم اعمال) ... زیارتها، دعاهای این ماه و روایات مربوط به این ماه پر برکت است این تصاویر ذهنی مثبت و خوشایند.

توصیه های تربیتی - روانشناختی:
همان گونه که تحقیقات علمی ثابت کردهاند تصاویر ذهنی نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب و هدایت تخیلات و سیستم عصبی در جهت اهدافمان دارند. تصاویر ذهنی مثبت مربوط به روزهداری سبب میشود فرد تنیدگی و فشار کمتری از امساک و خویشتن داری روزه داری احساس کند و حتی میتواند احساسس خوشایندی از خود کنترلی برای ما ایجاد کنند ما نیز میتوانیم برای رسیدن به خویشتن داری از تصاویر ذهنی مثبت کمک بگیریم مثلاً تصور کنیم ما مانند فلان فرد خویشتن دار رفتار و زندگی میکنیم و روز به روز نزد دیگران به دلیل رشد این صفت محبوب میشویم.
تمرین تصویر سازی اگر سه هفته منظم انجام شود اثر آن در زندگی ظاهر میشود. از سویی دیگر از نظر علمی ثابت شده است اگر ما خودمان در عالم خیال یا واقع را از نظر رفتاری و ظاهری به فرد یا گروهی شبیه کنیم رنگ آنها را به خود میگیریم. این الگوها میتواند زنده و یا نمادین باشند، خواندن مکرر خطبه متقین(خویشتن داری) در این زمینه به ما کمک میکند در روایت داریم کسی که خود را به فقر بزند فقیر میشود و کسی که خود را به رفتار افراد بردبار و صبو وادار کند، بردبار وصبور میشود. دیدن فیلم، عکس و همنشینی با خود افراد خویشتن دار و یا خواندن داستان و خاطرات زندگی آنها در این زمینه کمک خوبی برای رشد خود کنترلی دارد.


منابع
1 . عباس پسندیده، پژوهشی در فرهنگ حیا، ص 33.
2 . مائده، آیه 2
3 . عصرآیه3
4 . هوش هیجانی چهار رکن اساسی دارد: آگاهی از هیجانهای خود، بیان هیجانها، آگاهی از هیجانهای دیگران و مدیرت هیجانها، ر.ک: محسن فاطمی، هوش هیجانی، صص7و8
5 . انگیزههای آنی برای عمل کردن که سریع برانگیخته میشوند و آگاهی در آن وجود ندارد یا کمرنگ است. ر.ک:نصرت الله پور افکاری، فرهنگ جامع روانشناسی و روان پزشکی، ج 1.
6 . دانیل گلمن، هوش هیجانی، ص 15
7 . در این نوشتار خویشتنداری با واژههای خودگردانی، خودمهار گری، خود کنترلی، خود تنظیمی، مدیریت خود، خود نگهداری، خود اصلاحی و خود تربیتی و خویشتن بانی و تقوا هم معناست.
8 . مجتبی حورایی، صمیمیت و تأثیرگذاری در ده دقیقه، ص 58
9 . جبران توانایی جسمی و روانی از دست رفته.
10 . دوان پی شولتز، نظریههای شخصیت، ص 254
11 . روزه به معنی امساک و اجتناب از مفطرات و مبطلات روزه و این یعنی خویشتن داری پس فرق این خویشتن داری با خویشتن داری در حاصل از روزه در اجمال و تفصیل (حاصل از ملکه روزه گرفتن)است.
12 . محمد تقی فعالی، آفتاب و سایهها، ص 87.
13 . در روان شناسی اجتماعی ثابت شده است که انسان در یک گروه همگن و همنوا راحت تر استرسها را تحمل میکند و انگیزهی زیادتری دارد که کاری را که گروه دنبال میکنند ادامه دهد به این امر نفوذ اجتماعی گویند.
14 . تکانه به هر عمل یا رخدادی گفته میشود که در پی یک محرک برانگیخته میشود و زمان نهفتگی کوتاهی دارد و کنترل آگاهانه در آن اندک است یا وجود ندارد: ر.ک: نصرت الله پور افکاری ، فرهنگ جامع روانشاسی و روان پزشکی ، ج1.
15 . به معنی نگران احوال خویش بودن است و معادل خود تربیتی و خود اصلاحی است. ر.ک مهدوی کنی، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، ص 345
. علیرضا اعرافی و محمد داوودی، سیره تربیتی پیامبر صلی الله و اهل بیت علیهم السلام ، تربیت دینی ،ص 76.16
. گلستان سعدی17
. محسن فاطمی ، هوش هیجانی، ص12018
. سید محمد رضا غیاثی کرمانی، گزیده و ترجمه المراقبات،ص 7519
. رک. ماکسوال مالتز، روانشناسی تصویر ذهنی ترجمه مهدی قرچه داغی.20
. سید محمد رضا غیاثی کرمانی، گزیده و ترجمه المراقبات،ص 13421
. عبدالله جوادی آملی، حکمت عبادت،ص 29- 14222
. دستگاه عصبی بین واقع و خیال فرق نمیگذارد و اطلاعات را دریافت و پردازش میکند.23

منبع: محمدحسین قدیری، نرم افزار پیام مشاور، جامعه المصطفی العالمیه،

6. برای تحقق رفتار روزه، لازم است ابتدا «اندیشه صحیح» درباره آن رفتار در ذهن نوبالغان پدید آید. خوب است با فرزندان خود درباره این دستور طلایی خداوند صحبت کرده و از تأثیرات روحی و معنوی آن بگویید. زمانی که با آثار شکوهمند روزه در شخصیت خود آشنا شوند، رغبت آن‌ها نسبت به این برنامه معنوی چند برابر خواهد شد و در پی آن، تحمل رنج روزه‌داری برای آن‌ها آسان و شیرین می‌شود. برای نمونه زمانی که فرزندان ما دریابند روزه نقش مهمی در سلامت بدنی آن‌ها دارد، اراده‌شان به‌طرز شگفت‌انگیزی تقویت می‌شود، قدرت خویشتن‌داری آن‌ها فزونی می‌یابد و مهم‌تر این‌که آن‌ها را به خداوند بزرگ و حمایت‌های او نزدیک‌تر می‌سازد. در روان‌شناسی معناگرا هم به این مهم اشاره شده است که اگر افراد با چرایی یک مسئله آشنا شوند، با چگونگی آن کنار خواهند آمد.

7. توجه به «سایر نیازهای کودکان تازه بالغ»، یکی از نکات مهم در روزهای ماه مبارک رمضان است. قرار نیست به‌دلیل روزه‌داری، همه تفریحات و نیازهای مرتبط با دوره سنی کودکان از زندگی آن‌ها حذف شود، بلکه با برنامه‌ریزی درست می‌توان از لذت‌های معنوی و مادی این ماه مانند شرکت در افطاری‌ها، صرف افطاری در فضای سبز و مانند آن نیز استفاده کرد یا در طول روز، امکانات لازم برای بازی مناسب فرزندان با صرف کمترین انرژی را تدارک دید تا علاوه بر پاسخ به این نیاز روان‌شناختی، از بروز مشکلاتی مانند ضعف‌بدنی جلوگیری کرد. افزایش سرگرمی‌های خانگی در این ماه، موجب نشاط روحی بیشتر و افزایش توانمندی فرزندان می‌شود.

8. «سخت‌گیری نکنید» و با امر و نهی‌های اخلاقی زیاد، فرزندان را از پا درنیاورید. قرار نیست کودکان ما همانند انسان‌های چهل‌ساله تمام مراتب روزه‌داری با همه آداب و مستحبات آن را به‌جا بیاورند. همین اندازه که از انجام این فریضه زیبا برآیند و به خودباوری معنوی نسبت به آن دست یابند، دستاورد بزرگی است که در سال‌های آینده می‌تواند تکمیل شود. در همه‌جای دین، توجه به توانایی پذیرش مخاطبان شده و پا گذاشتن روی این قانون طلایی، ممکن است دل‌زدگی نسبت به رفتارهای دینی و گریز از آن را باعث شود. بزرگان دین، ما را به نرم‌خویی و مدارا و خصوصاً مراعات حال افراد ضعیف‌تر تشویق کرده‌اند. ازاین‌رو، تکرار زیاد این جمله که ماه رمضان است و تو باید خیلی بیشتر قرآن بخوانی، کمتر بخوابی، این قدر حرف نزن، وقتت را پای تلویزیون هدر نده و هر چه که کودک را به ناامیدی از یک بنده خوب بودن بکشاند، ممنوع است.

9. «همراهی مسیر روزه‌داری با دوستان هم‌سال»، یکی از سفارش‌های آسان‌سازی این فریضه مهم است. تلاش کنید ارتباط نوجوانان روزه‌دار با دوستان خودشان را به بهانه حضور در کلاس‌های قرآنی، تفریحات گروهی، فعالیت‌های جمعی و نیز شرکت در دوره‌های یادگیری مانند دوره‌های هنری تقویت نمایید.

10. یادمان باشد که با همراهی مناسب فرزندان در روزه‌داری، ضمن انجام تکلیف تربیت دینی، از مواهب معنوی آن هم برخوردار خواهیم شد. یکی از این مواهب، بهره‌مندی از «دعای پیامبر اعظم(ص)» در حق والدینی است که کودکان خود را برای انجام کارهای نیک یاری می‌دهند. قطعاً ایجاد تجربه تازه برای فرزندان کار آسانی نخواهد بود و والدین به‌دلیل تغییراتی که در روند زندگی‌شان ایجاد می‌شود، دردسرهای کوچک و بزرگی خواهند داشت، ولی توجه به بهای این دشواری‌ها می‌تواند ما را در استقامت تا تحقق چنین هدف ارزشمندی یاری نماید.


منبع: ابراهیم اخوی، ماهنامه خانه‌خوبان، شماره 78 تیرماه 1394

دانلود ماهنامه